Hukukun tanıdığı resmi nikâhla evlenen çiftlerin bazı durumlarda yaptıkları evlilikler butlanla batıl durumda olur. Bu mutlak butlanla batıl olma durumunun bazı sebepleri vardır ve bu sebepler şu şekildedir;
1. Eşlerden birinin evlenme sırasında evli bulunması,
2. Eşlerden birinin evlenme sırasında sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunması,
3. Eşlerden birinde evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığı bulunması,
4. Eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede hısımlığın bulunması, olarak sıralanabilir.
Bu sebeplerin herhangi biri evliliklerinde mevcut olan çiftlerin evlilikleri mutlak butlanla batıl durumda olmaktadır. Yani evlilikleri kesin hükümsüzlük teşkil etmektedir.
Mutlak butlan; diğer bir ifadeyle kesin hükümsüzlük terimi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Mutlak butlan; çeşitli hukuk alanlarında kullanılmaktadır ve bu alanlar; ticaret hukuku, borçlar hukuku, medeni hukuk ve idare hukuku gibi alanlardır.
Bir işlem veya olay gerçekleşmiş olsa bile işlem ya da olayın gereken şartları sağlamadan gerçekleştiği durumu ortaya çıkarsa bu işlem ya da olay hukuken hiç gerçekleşmemiş gibi kabul edilir.
Mutlak butlanla batıl olan evlenmelerde dava açma yetkisi Türk Medeni Kanunu madde 146’ da düzenlenmiştir. Bu madde evliliğin mutlak butlanla batıl olması durumunda dava açacak yetkili ilgilisi olan herkes tarafından açılabileceğini belirtir. Bu davayı Cumhuriyet savcısı re’ sen de açabilir.
Nisbi butlan, mutlak butlandan farklılık göstermektedir. Mutlak butlanın işlemlerinde kurucu unsurlarda hata olduğu için işlemler kesin hükümsüz yani hiç gerçekleşmemiş sayılmıştır.
Fakat nisbi butlanda kurucu unsurların olması yansıra işlemi gerçekleştiren bireyin iradesinde bir sorun vardır. Nisbi butlanda işlem gerçekleşmiş olsa da bireyin açacağı dava ile bu işlemin iptali yapılabilir.
Nisbi butlanla batıl olan durumlar Türk Medeni Kanunu’nda madde 148-152 de belirtilmiştir. Bu maddelere göre;
Evlenme sırasında geçici bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun olan eş, evlenmenin iptalini dava edebilir.( TMK 148)
Kendisinin veya yakınlarından birinin hayatı, sağlığı veya namus ve onuruna yönelik pek yakın ve ağır bir tehlike ile korkutularak evlenmeye razı edilmiş eş, evlenmenin iptalini dava edebilir. (TMK 151)
İptal davası açma hakkı, iptal sebebinin öğrenildiği veya korkunun etkisinin ortadan kalktığı tarihten başlayarak altı ay ve her hâlde evlenmenin üzerinden beş yıl geçmekle düşer. TMK 152
Medeni Kanunda butlan gerektirmeyen sebepler madde 154 ve 155 de anlatılmıştır.
Bu maddelere göre kadının bekleme süresine uymaması durumunda evlenmeni butlanı gerektirmez.
Diğer bir durum ise şekil kurallarına uymama durumudur. Evlendirmeye yetkili memur önünde yapılmış olan bir evliliğin kanunun diğer şekil kurallarına uyulmaması sebebiyle butlanına karar verilemez.
Evliliğin butlan ile iptal edilmesi durumunda çeşitli sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Bu sonuçların çocuklar açısından oluşturduğu netice Türk Medeni Kanunu madde 157’ de anlatılmaktadır.
Bu madde kapsamında evliliğin mahkemece butlan ile sonuçlanmasında ana- baba iyi niyetli şekilde evlenmeseler bile yani bu evliliğin butlana yol açacağını bilseler bile doğan çocuklar evlilik içinde doğmuş sayılacaktır. Çocuklarla, ana-baba arasında olan ilişkilere boşanma hükümleri uygulanacaktır.
Kısaca toparlamak gerekirse, evlilikte butlan olması durumunda evlilik kesin hükümsüz yani hiç gerçekleşmemiş olmaktaydı fakat bir doğum gerçekleşmesi durumunda doğan çocuğun evlilik içinde doğduğu kabul edilmekte ve bu çocuğun ana-baba ile olan ilişkisi boşanma hükümleri kapsamında değerlendirilmektedir.
Evliliğin butlanla sonuçlanmasında evlenen çiftlerin arasındaki evlilik kesin hükümsüzlük yani hiç evlenilmemiş sayılma ile sonuçlanmaktadır.
Türk Medeni Kanunu madde 158’ de “Evlenmenin butlanına karar verilirse, evlenirken iyiniyetli bulunan eş bu evlenme ile kazanmış olduğu kişisel durumunu korur.” Belirtilir.
Yani evliliğin butlanla sonuçlanmasında beklenen aslında evliliğin hiç yapılmamış sayılmasından dolayı herhangi bir evlilik ile ilgili kazanım sağlamaması beklenir fakat TMK ilgili madde gereğince iyiniyetli olan taraf butlanla sonuçlanan kesin hükümsüz olan evlilikten kazandığı haklara sahip olur.
Butlanla iptal olan evliliğin diğer bir eşler açısından sonucu ise; “Eşler arasındaki mal rejiminin tasfiyesi, tazminat, nafaka ve soyadı hakkında boşanmaya ilişkin hükümler uygulanır.” Türk Medeni Kanunu 158. Madde ikinci paragrafta belirtilmiştir. Bu madde kapsamında varlığı yok sayılan evlilikte bile iyiniyetli eş çeşitli kazanımları boşanma hükümleri gereğince uygulanma hakkını kazanır.
Butlan ile iptal olan evliliklerin etkilediği diğer bir sonuç da mirasçılar açısındandır. Mutlak butlanla ya da nisbi butlanla iptal olan evliliklerde mirasçılara dava açma hakkı doğmaktadır ve bu durum TMK madde 159’da anlatılmaktadır.
Bu madde kapsamında mirasçılar evliliğin butlanına itiraz etme hakkına sahip değillerdir fakat butlanına karar verilen evliliği yapan taraflar iptal davası açmış ise mirasçılar bu davayı devam ettirebilir.
Dava sonucunda evlilik sırasında sağ kalan iyiniyetli olmayan eş yasal mirasçı olamamakla birlikte daha önce yapılmış olan ölüme bağlı tasarruflardan ve kendisine sağlanan haklardan da yararlanamamaktadır.
Evlenme halinin butlan ile iptal edilmesi durumunda iptali için ilgili olan herkes yani yasal temsilci, ana- baba(evliliğin butlan olmasıyla sonuçlanan çift) ve Cumhuriyet savcısı re’ sen dava açmakla yetkilidir.
Bu dava, eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer aile mahkemesidir. Mutlak butlan davasının iptali için açılacak olan davada herhangi bir hak düşürücü süre kısıtlaması bulunmamaktadır.
I. Sebepleri
Madde 145- Aşağıdaki hâllerde evlenme mutlak butlanla batıldır:
1. Eşlerden birinin evlenme sırasında evli bulunması,
2. Eşlerden birinin evlenme sırasında sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunması,
3. Eşlerden birinde evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığı bulunması,
4. Eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede hısımlığın bulunması.
II. Dava açma görevi ve hakkı
Madde 146- Mutlak butlan davası, Cumhuriyet savcısı tarafından re'sen açılır.
Bu dava, ilgisi olan herkes tarafından da açılabilir.
III. Dava hakkının sınırlanması veya kalkması
Madde 147- Sona ermiş bir evliliğin mutlak butlanı Cumhuriyet savcısı tarafından re'sen dava edilemez; fakat her ilgili, mutlak butlanın karar altına alınmasını isteyebilir.
Ayırt etme gücünün sonradan kazanılması veya akıl hastalığının iyileşmiş olması durumlarında mutlak butlan davasını yalnız ayırt etme gücünü sonradan kazanan veya akıl hastalığı iyileşen eş açabilir.
Evliyken yeniden evlenen bir kimsenin önceki evliliği mutlak butlan kararı verilmeden önce sona ermişse ve ikinci evlenmede diğer eş iyiniyetli ise, bu evlenmenin butlanına karar verilemez. B. Nisbî butlan
I. Eşlerin dava hakkı
1. Ayırt etme gücünden geçici yoksunluk
Madde 148- Evlenme sırasında geçici bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun olan eş, evlenmenin iptalini dava edebilir.
2. Yanılma
Madde 149- Aşağıdaki durumlarda eşlerden biri evlenmenin iptalini dava edebilir:
1. Evlenmeyi hiç istemediği veya evlendiği kişiyle evlenmeyi düşünmediği hâlde yanılarak bu evlenmeye razı olmuşsa,
2. Eşinde bulunmaması onunla birlikte yaşamayı kendisi için çekilmez bir duruma sokacak derecede önemli bir nitelikte yanılarak evlenmişse.
3. Aldatma
Madde 150- Aşağıdaki durumlarda eşlerden biri evlenmenin iptalini dava edebilir:
1. Eşinin namus ve onuru hakkında doğrudan doğruya onun tarafından veya onun bilgisi altında bir başkası tarafından aldatılarak evlenmeye razı olmuşsa,
2. Davacının veya altsoyunun sağlığı için ağır tehlike oluşturan bir hastalık kendisinden gizlenmişse.
4. Korkutma
Madde 151- Kendisinin veya yakınlarından birinin hayatı, sağlığı veya namus ve onuruna yönelik pek yakın ve ağır bir tehlike ile korkutularak evlenmeye razı edilmiş eş, evlenmenin iptalini dava edebilir.
5. Hak düşürücü süre
Madde 152- İptal davası açma hakkı, iptal sebebinin öğrenildiği veya korkunun etkisinin ortadan kalktığı tarihten başlayarak altı ay ve her hâlde evlenmenin üzerinden beş yıl geçmekle düşer.
II. Yasal temsilcinin dava hakkı
Madde 153- Küçük veya kısıtlı, yasal temsilcisinin izni olmadan evlenirse, izni alınmayan yasal temsilci evlenmenin iptalini dava edebilir.
Bu suretle evlenen kimse sonradan onsekiz yaşını doldurmak suretiyle ergin olur, kısıtlı olmaktan çıkar veya karı gebe kalırsa evlenmenin iptaline karar verilemez.
C. Butlanı gerektirmeyen sebepler
I. Bekleme süresine uymama
Madde 154- Kadının bekleme süresi bitmeden evlenmesi, evlenmenin butlanını gerektirmez.
II. Şekil kurallarına uymama
Madde 155- Evlendirmeye yetkili memur önünde yapılmış olan bir evliliğin kanunun diğer şekil kurallarına uyulmaması sebebiyle butlanına karar verilemez.
D. Butlan kararı
I. Genel olarak
Madde 156- Batıl bir evlilik ancak hâkimin kararıyla sona erer. Mutlak butlan hâlinde bile evlenme, hâkimin kararına kadar geçerli bir evliliğin bütün sonuçlarını doğurur.
II. Sonuçları
1. Çocuklar yönünden
Madde 157- Mahkemece butlanına karar verilen bir evlilikten doğan çocuklar, ana ve baba iyiniyetli olmasalar bile evlilik içinde doğmuş sayılırlar.
Çocuklar ile ana ve baba arasındaki ilişkilere boşanmaya ilişkin hükümler uygulanır.
2. Eşler yönünden
Madde 158- Evlenmenin butlanına karar verilirse, evlenirken iyiniyetli bulunan eş bu evlenme ile kazanmış olduğu kişisel durumunu korur.
Eşler arasındaki mal rejiminin tasfiyesi, tazminat, nafaka ve soyadı hakkında boşanmaya ilişkin hükümler uygulanır.
E. Mirasçıların dava hakkı
Madde 159- Evlenmenin butlanını dava etme hakkı mirasçılara geçmez. Ancak, mirasçılar açılmış olan davayı sürdürebilirler. Dava sonucunda evlenme sırasında iyiniyetli olmadığı anlaşılan sağ kalan eş, yasal mirasçı olamayacağı gibi, daha önce yapılmış olan ölüme bağlı tasarruflarla kendisine sağlanan hakları da kaybeder.
F. Yetki ve yargılama usulü
Madde 160- Evlenmenin butlanı davasında, yetki ve yargılama usulü bakımından boşanmaya ilişkin hükümler uygulanır.
T.C. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi
Esas Yıl/No: 2012/18907
Karar Yıl/No: 2013/10869
Karar tarihi: 17.04.2013
Mahkemesi: Aile Mahkemesi
Dava türü: Evliliğin Butlanı
Taraflar arasındaki davanın yapılan muhakemesi sonunda mahalli mahkemece verilen, yukarıda tarihi ve numarası gösterilen hüküm, davalı tarafından temyiz edilmekle, evrak okunup gereği görüşülüp düşünüldü:
Dosyadaki yazılara, bozmaya uygun işlem ve araştırma yapılmış olmasına ve özellikle, Türk Medeni Kanununun 129/2. maddesine göre; kayın hısımlığını meydana getiren evlenme; feshedilmiş veya vefat yahut boşanma ile sona ermiş olsa bile; eşlerden biri ile, diğerinin üstsoy ve altsoy kan hısımları arasında gerçekleşen evlenmenin “mutlak butlanla sakatlık” sonucunu doğuracağına (TMK. m. 145/4), mutlak butlan sebepleri kamu düzenini ilgilendirdiğinden, evlenenlerin veya mirasçılarından biri ya da bir kaçının bu evlenmeye rıza göstermiş (mutlak butlan davasına itiraz etmiş ) olmasının mutlak butlanla batıl olan evlenmeye meşruiyet kazandırmayacağına ve “iptal edilmesini istemiyoruz” şeklindeki beyanların sonuç doğurmayacağına göre davalının yerinde görülmeyen bütün temyiz itirazlarının reddiyle usul ve kanuna uygun olan hükmün ONANMASINA, aşağıda yazılı harcın temyiz edene yüklenmesine, peşin alınan harcın mahsubuna, 73.90 temyiz başvuru harcı peşin alındığından başkaca harç alınmasına yer olmadığına, işbu kararın tebliğinden itibaren on beş gün içinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere oybirliğiyle karar verildi. 17.4.2013 (karararama.yargitay.gov.tr)
T.C. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi
Esas Yıl/No: 2017/1023
Karar Yıl/No: 2018/10252
Karar tarihi: 01.10.2018
Mahkemesi : Aile Mahkemesi
Dava türü: Karşılıklı Boşanma - Evlenmenin Butlanı
Taraflar arasındaki davanın yapılan muhakemesi sonunda mahalli mahkemece verilen, yukarıda tarihi ve numarası gösterilen hüküm davacı-karşı davalı kadın tarafından davalı-karşı davacı erkeğin kabul edilen boşanma davası, kusur belirlemesi ile tazminatlar ve nafakaların miktarı yönünden; davalı-karşı davacı erkek tarafından ise evlenmenin mutlak butlan ile olmazsa nisbi butlan sebebiyle iptali isteklerinin reddi, davacı-karşı davalı kadının kabul edilen boşanma davası, kusur belirlemesi, tazminatlar ve nafakalar yönünden temyiz edilerek; temyiz incelemesinin duruşmalı olarak yapılması istenilmekle; duruşma için belirlenen 01.10.2018 günü duruşmalı temyiz eden davacı-karşı davalı ... ... vasisi ... vekili Av. ..ile karşı taraf temyiz eden davalı-karşı davacı ... ile vekili Av. ... geldiler. Gelenlerin konuşması dinlendikten sonra işin incelenerek karara bağlanması için duruşmadan sonraya bırakılması uygun görüldü. Bugün dosyadaki bütün kağıtlar okunup gereği görüşülüp düşünüldü:
Davacı-karşı davalı kadın, Türk Medeni Kanunu'nun 166/1. maddesinde düzenlenen evlilik birliğinin sarsılması hukuksal sebebine dayalı boşanma davası açmış, davalı-davacı erkek ise birleşen davasında, davacı-karşı davalı kadının evlenme sırasında akıl hastası olduğunu, evlenmeden önce hipofiz bezinin alındığını ve çocuk sahibi olamayacağını kendisinden gizlediğini iddia ederek evlenmenin mutlak butlan sebebiyle iptaline, olmazsa evlenmenin nisbi butlan sebebiyle iptaline, olmazsa tarafların Türk Medeni Kanunu'nun 166/1. maddesinde düzenlenen evlilik birliğinin sarsılması hukuksal sebebine dayalı olarak boşanmalarına karar verilmesini talep ve dava etmiş, mahkemece; davalı-karşı davacı erkeğin evlenmenin mutlak butlan sebebiyle iptaline, olmazsa evlenmenin nisbi butlan sebebiyle iptaline ilişkin talepleri konusunda her hangi bir araştırma yapılmaksızın, her iki boşanma davasının da kabulü ile tarafların boşanmalarına, davalı-karşı davacı erkeğin boşanma isteği dışında kalan diğer taleplerinin ise reddine karar verilmiştir.
Eşlerden birinin evlenme sırasında sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunması halinde yapılan evlenme mutlak butlan ile batıldır (TMK m. 145/2) . Eşinde bulunmaması onunla birlikte yaşamayı kendisi için çekilmez bir duruma sokacak derecede önemli bir nitelikte yanılarak evlenen kişi (TMK m. 149/2) veya kendisinin veya altsoyunun sağlığı için ağır tehlike oluşturan bir hastalık kendisinden gizlenen kişi (TMK m. 150/2) evlenmenin nisbi butlan ile iptalini isteyebilir. İptal davası açma hakkı, iptal sebebinin öğrenildiği veya korkunun etkisinin ortadan kalktığı tarihten başlayarak altı ay ve her hâlde evlenmenin üzerinden beş yıl geçmekle düşer (TMK m. 152).
Tarafların boşanmalarına ilişkin ... 1. Aile Mahkemesi'nin E. 2008/181-K.2008/254 sayılı dosyası hakkında, davacı-karşı davalı kadın vasisi tarafından yargılamanın yenilenmesi talep edilmesi üzerine ... ... 7. Aile Mahkemesinin E.2010/426-K.2012/418 sayılı kararı ile davacı-karşı davalı kadın vasisinin yargılamanın yenilenmesi talebi kabul edilerek, davalı-karşı davacı erkeğin boşanma davasının reddine karar verilmiş olup, bu dosya kapsamında davacı-karşı davalı kadın hakkında alınan Adli Tıp Kurumu Başkanlığı 4. Adli Tıp İhtisas Kurulu'nun 23.03.2011 tarihli raporunda, davacı-karşı davalı kadının psikotik bozukluk akıl hastalığına düçar olduğu ve boşanma davasının görüldüğü 2008 yılının Nisan-Mayıs aylarında fiil ehliyetine haiz olmadığı rapor edilmiştir.
Taraflar 18.01.1982 tarihinde evlenmiş olup, Türk Medeni Kanununun 145/2. maddesindeki sebeple evliliğin iptaline karar verilebilmesi için, eşlerden birinin evlenme sırasında sürekli bir nedenle ayırt etme gücünden yoksun bulunması halinin her türlü şüpheden uzak sağlık kurulu raporu ile belirlenmesi gerekir. Mahkemece, tarafların evlenme tarihinde davacı-karşı davalı kadının fiil ehliyetinin bulunup bulunmadığı yönünde herhangi bir araştırma yapılmadığı da gözetildiğinde, davacı-davalı kadının evlenme tarihinde sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunup bulunmadığı veya evlenmeye engel derece akıl hastası olup olmadığı hususunun, Adli Tıp Kurumu ilgili ihtisas kurulundan rapor alınmak suretiyle tespit edilmesi; buna göre mutlak butlan sebebi mevcutsa butlana karar verilmesi; değilse davalı-karşı davacı erkeğin ikinci kademede nisbi butlan sebebiyle evlenmenin iptali isteği dikkate alınarak bu çerçevede toplanan delillerin değerlendirilmesi ile gerçekleşecek sonucu uyarınca karar verilmesi, davalı-karşı davacı erkeğin mutlak ve nisbi butlan sebeplerine dayalı evlenmenin iptali isteği sonucunda verilecek kararların tarafların boşanma davalarını etkileyecek nitelikte bulunduğu da gözetilerek, tarafların boşanma davalarının eldeki dosyadan tefrik edilmesi, erkeğin açtığı mutlak ve nisbi butlan sebebi ile evlenmenin iptali davasının sonucu beklendikten sonra boşanma davaları hakkında olumlu ya da olumsuz bir karar verilmesi gerekirken, eksik inceleme ile yazılı şekilde hüküm kurulması usul ve yasaya aykırı olup bozmayı gerektirmiştir.
SONUÇ: Temyiz edilen hükmün yukarıda gösterilen sebeple BOZULMASINA, bozma sebebine göre tarafların boşanma davalarına yönelik temyiz itirazlarının ise şimdilik incelenmesine yer olmadığına, duruşma için takdir olunan 1630 TL. Vekâlet ücretinin Sema'dan alınıp Coşkun'a verilmesine, temyiz peşin harcının istek halinde yatırana geri verilmesine, işbu kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere oybirliğiyle karar verildi. 01.10.2018 (karararama.yargitay.gov.tr)
